پویااندام _ - ترجمه : النا شیخی : وقتی صحبت از کم‌خونی می‌شود، خیلی‌ها ناخودآگاه حواسشان به سمت آخرین آزمایش خونی که داده‌اند و عدد و رقم‌های درج‌شده در آن می‌رود. تا به حال، نکات زیادی درباره کم‌خونی شنیده‌ و خوانده‌ایم، اما شاید اطلاعات کمتری درباره 2 عنصر تاثیرگذار در سلامت سیستم عروقی بدنمان، یعنی آهن و فریتین داشته باشیم. از این رو، در ادامه این مطلب، به بررسی نکاتی کلیدی در مورد این 2 عنصر حیاتی در بدن می‌پردازیم. با ما همراه شوید.

 

 

 

10 نکته درباره آهن

1. وجود آهن برای انجام فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای که دائم در سطح مولکول‌های بدن انجام می‌شوند و ادامه زندگی انسان‌ها را امکان‌پذیر می‌کنند، ضروری است. اکسیژن‌رسانی به سرتاسر بدن،‌ تنها یکی از این فرآیندها محسوب می‌شود.

2. بدن انسان برای تولید سلول‌های خونی (گلبول قرمز) به آهن نیاز دارد. جالب است بدانید که آهن، بخشی از هموگلوبین (رنگدانه سلول‌های قرمز خون) است که به اکسیژن متصل می‌شود و انتقال اکسیژن را از ریه‌ها به تمام سلول‌های بدن آسان می‌کند. (هموگلوبین شامل هِم+گلوبین است که «هِم» بخش حاوی آهن است)

3. «آهن» در تبدیل قند خون به انرژی هم نقش دارد. با توجه به همین نکته است که انرژی حاصل از متابولیسم برای ورزشکاران مهم است زیرا عملکرد مطلوب عضله‌ها را حین تمرین‌ها یا رقابت‌های ورزشی تضمین می‌کند.

4. تولید آنزیم‌هایی که در شکل‌گیری سلول‌های جدید، اسیدهای آمینه و انتقال‌دهنده‌های عصبی دارای نقش مهمی هستند نیز به وجود مولکول آهن بستگی دارد. این نکته خصوصا برای افرادی که رقابت‌های ورزشی حرفه‌ای را دنبال می‌کنند یا به ورزش‌های سنگین علاقه‌مند هستند، مهم است.

5. سیستم ایمنی بدن برای عملکرد طبیعی خودش به مولکول آهن وابسته است. به‌علاوه، دریافت آهن به عملکرد شناختی طبیعی در کودکان کمک می‌کند.

6.  شیوه‌های دفع مولکول آهن از بدن عبارت‌اند از ادرار، مدفوع، تعریق و لایه‌برداری سلول‌های پوستی قدیمی. خونریزی هم باعث دفع مقدار زیادی از آهن بدن می‌شود. به همین دلیل است که خانم‌ها بیشتر از آقایان به ذخایر آهن نیاز دارند.

7. اگر ذخایر آهن در بدن کم باشد، تولید هموگلوبین هم در بدن کاهش می‌یابد. این وضعیت، اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن را با مانع روبرو می‌کند و به علائمی مانند احساس خستگی و فرسودگی منجر می‌شود.

8.  وقتی ذخایر آهن در بدن تحلیل می‌روند، مشکل تخلیه آهن ایجاد می‌شود. کاهش بیشتر ذخایر آهن می‌تواند تولید گلبول‌های قرمز را با مشکل مواجه کند و در نهایت به کم‌خونی فقر آهن منجر شود.

9. آهن در حالت آزاد خود در بدن سمی است. به همین دلیل یا از طریق روش اتصال لیگاند به پروتئین‌ها متصل می‌شود یا در گروه پورفیرین قرار می‌گیرد. مجموعه آهن‌ها در قالب‌های فِروس و پروتوپورفیرین IX، به‌عنوان آهن «هِم» شناخته می‌شوند. آهن «هِم» در پروتئین‌های مرتبط با انتقال اکسیژن، از جمله هموگلوبین و میوگلوبین وجود دارد. آهن «غیر هِم» نیز در پروتئین‌های مرتبط با فسفوریلاسیون اکسیداتیو و در پروتئین‌های ذخیره‌ساز آهن مانند ترانسفرین و فریتین یافت می‌شود.

10. حدود 70 درصد از آهن موجود در بدن،‌ در ساختار هموگلوبین و میوگلوبین یافت می‌شود. هموگلوبین، نوعی پروتئین در سلول‌های قرمز خون است که وظیفه انتقال اکسیژن از ریه‌ها را به بافت‌های بدن برعهده دارد. میوگلوبین هم نوعی پروتئین در عضله‌هاست که برای ذخیره‌سازی اکسیژن مورد استفاده قرار می‌گیرد. حدود 25 درصد از آهن موجود در بدن هم در قالب فریتین ذخیره می‌شود که در سلول‌ها و گردش خون یافت می‌شود.

11. هر بار اقدام برای اهدای خون، 200 تا 250 میلی‌گرم از آهن بدن را کاهش می‌دهد. میزان کاهش آهن در دوران بارداری، در اثر خونریزی حین زایمان و پس از زایمان هم به‌طور میانگین 740 میلی‌گرم است.

8 نکته درباره فریتین

1. فریتین، نوعی پروتئین است که آهن را در خود ذخیره می‌کند و در صورت اعلام نیاز بدن، آن را آزاد خواهد کرد. فریتین معمولا در سلول‌های بدن زندگی می‌کند و مقدار خیلی کمی از آن در خون به جریان می‌افتد. بیشترین غلظت فریتین معمولا در سلول‌های کبد (هپاتوسیت) و سیستم ایمنی بدن (سلول‌های رتیکولواندوتلیال) یافت می‌شود. کمبود فریتین در بدن می‌تواند به تخلیه سریع ذخایر آهن منجر شود.

2. فریتین در سلول‌های بدن ذخیره می‌شود،‌ تا وقتی که زمان لازم برای تولید سلول‌های خونی فرا برسد. بدن در این حالت، سیگنال‌هایی برای آزادسازی فریتین به سلول‌ها می‌فرستد. سپس فریتین به عناصر دیگری به ‌نام ترانسفرین متصل می‌شود. ترانسفرین هم نوعی پروتئین است که با فریتین ترکیب می‌شود و فریتین را به منطقه‌ای که قرار است سلول‌های قرمز خون در آن ساخته شوند، انتقال می‌دهد.

3. علائم مرتبط با کمبود سطح فریتین عبارت‌اند از خستگی بی‌دلیل، سرگیجه، سردردهای مزمن، ضعف بی‌دلیل، زنگ زدن گوش، کج‌خلقی یا تحریک‌پذیری عصبی، درد در ناحیه پاها و تنگی نفس.

4. این احتمال وجود دارد که سطح فریتین در بدن بعضی از افراد بسیار بالا باشد و علائم خاصی ایجاد کند. علائم وجود فریتین اضافی در بدن عبارت‌اند از دل‌درد، تپش قلب یا درد در قفسه سینه، ضعف بی‌دلیل، درد مفاصل و خستگی بی‌دلیل. افزایش سطح فریتین در بدن می‌تواند به ‌علت آسیب‌دیدگی یکی از ارگان‌های بدن، مانند کبد و طحال باشد.

5. پایین‌تر بودن سطح فریتین از میزان طبیعی می‌تواند نشان‌دهنده کمبود آهن در بدن باشد که به ‌علت کاهش آهن دریافتی از طریق رژیم غذایی به ‌وجود می‌آید. بیماری کم‌خونی هم مشکل دیگری است که در این زمینه نقش دارد. مشکلات اساسی دیگر شامل این موارد است؛ خونریزی شدید در دوره عادت ماهانه، مشکلات گوارشی که قابلیت جذب روده را مختل می‌کنند و خونریزی داخلی در بدن.

6. بالاتر بودن سطح فریتین از میزان طبیعی هم می‌تواند نشان‌دهنده بعضی از مشکلات و بیماری‌های خاص باشد. برای مثال می‌توان از هموکروماتوز نام برد که باعث جذب بیش از حد آهن به وسیله بدن می‌شود. مشکلات و بیماری‌های دیگر عبارت‌اند از آرتریت روماتویید، بیماری‌های مربوط به کبد، پرکاری تیرویید، بیماری استیل بزرگسالان، دیابت نوع2، سرطان خون، لنفوم، مسمومیت با آهن، تزریق مکرر خون.

7. فریتین در شرایط حاد بدن مانند التهاب در انجام واکنش‌ها نقش دارد. با توجه به این نکته، زمانی که بدن دچار التهاب می‌شود، سطح فریتین هم در بدن بالا می‌رود. به همین دلیل است که سطح فریتین در بدن افراد مبتلا به بیماری‌های کبد یا بعضی از سرطان‌ها مانند لنفوم هوچکین بالاتر از میزان طبیعی است.

8. آزمایش خون می‌تواند سطح فریتین را در بدن شما نشان بدهد. براساس راهنمای مایوکلینیک، سطح طبیعی فریتین برای خانم‌ها و آقایان به این شرح است:

• آقایان: 24 تا 336 نانوگرم در هر میلی‌لیتر

• خانم‌ها: 11 تا 307 نانوگرم در هر میلی‌لیتر

با وجود این استانداردها، بعضی آزمایشگاه‌ها درجه‌بندی‌های خاص خودشان را دارند و بنابراین فقط پزشک می‌تواند درباره سطح فریتین بر مبنای وضعیت سلامت شما نظر بدهد.